Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟΥ ΨΥΧΟΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΑΓΟΡΙ

ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Σάββας Μπακιρτζόγλου | Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής

Το  όψιμο Υπερεγώ, κατά τον Freud, συνιστά στο αγόρι τον κληρονόμο του Oιδιποδείου Συμπλέγματος, οδηγώντας έτσι στην αποκήρυξη του αιμομικτικού πάθους. Η μόνη διέξοδος που έχει το αγόρι για να αποφύγει το άγχος ευνουχισμού, είναι να γίνει το ίδιο ο φορέας του νόμου (εσωτερίκευση της αιμομικτικής πατρικής απαγόρευσης), μια ταυτισιακή διεργασία ομοιώσεως που θα του επιτρέψει-θυσιάζοντας την αγάπη του για τη μητέρα στο όνομα της περιφρούρησης της σωματικής του αρτιότητας κατά το «θυσιάζω το μέρος για να σώσω το όλον»- να πάρει απόσταση από την επιθυμητή μητέρα και να μεταφέρει την αγάπη του σε ένα άλλο αντικείμενο. Διαμέσου της υπερεγωτικής λειτουργίας ο ευνουχισμός συμβολικά έρχεται έσωθεν και όχι έξωθεν (ανάγκη εξωτερικής αστυνόμευσης).

Η Chasseguet-Smirgel (1988), σημειώνει ότι αναμφισβήτητα τόσο  το άγχος ευνουχισμού (διωκτικός φόβος εναντίον του Εγώ) όσο και η παιδική σεξουαλική  ανεπάρκεια (φυσιολογική σε αυτήν την ηλικία) συντείνουν στη λύση του οιδιποδείου ψυχοσυμπλέγματος. Η λύση του οιδιποδείου έχει το απόγειό της στην ενδοβολή του γενετήσιου πέους του πατέρα: το αγόρι γίνεται σαν τον πατέρα. Από τη στιγμή που η ταύτιση με τον πατέρα εγκαθίσταται, το αγόρι ακριβώς  επειδή κατέχει τον πατρικό διαχωριστικό φαλλό, δεν επαπειλείται από συγχώνευση με τη μητέρα. Όσο δεν είναι επαρκώς διαφοροποιημένος απ’ αυτήν (δεν κατέχει ακόμα τον πατρικό φαλλό), δε μπορεί να στρέφεται προς καινούργια αντικείμενα (μετάθεση της λιβιδούς εξωτοιχικά-επιλογή του αντικειμένου). Είναι το άγχος ευνουχισμού με την έννοια του άγχους συγχώνευσης που συνιστά κατά τη συγγραφέα έναν ισχυρό λόγο λύσης του οιδιποδείου για το αγόρι δηλαδή του ανοίγματός του και στροφής προς τον κόσμο των εξωοικογενειακών – «εξωτοιχικών» αντικειμένων. Έτσι το άγχος ευνουχισμού από μόνο του –ο φόβος απώλειας του πέους-δεν θα επαρκούσε για μια «ομαλή» λύση του οιδιποδείου ψυχοσυμπλέγματος.

Στην ανάλυση, είναι η ενδοβολή του αναλυτικού πλαισίου εν είδει φραγμού κατά της αιμομιξίας ενεργοποιεί τη στροφή του αγοριού προς τα καινούργια αντικείμενα. Όπως δε γνωρίζουμε, η στάση του αναλυτή αποτελεί μέρος αυτής της δουλειάς.

Η Chasseguet-Smirgel (1988) διατείνεται πως είναι πιθανόν, η ενδοβολή του πατρικού πέους- η βάση της ταύτισης με τον πατέρα και της πρόσκτησης της ανδρικής ταυτότητας- να προσδίδει στην ανδρική σεξουαλικότητα και στα συνεπαγόμενα ενδιαφέροντα, μια χαρακτηριστικά έντονη ομοφυλοφιλική χροιά έτσι ώστε εν τέλει, αυτή η φάση να είναι δύσκολη στην απαρτίωσή της. Δημιουργεί σημεία καθήλωσης, με συνέπεια να οδηγεί τους άνδρες (συχνότερα από τις γυναίκες) να διχάζουν ανάμεσα στα ουδετεροποιημένα (ασεξουαλικά) ένστικτα και στον σεξουαλικό αισθησιασμό, διχοτομώντας τοιουτοτρόπως το ερωτικό αντικείμενο: ο άνδρας  διχοτομεί το αντικείμενο λιγότερο συχνά σε Madonna και πόρνη [i]και περισσότερο κατά το φύλο του: τα ανεσταλμένα ως προς το σκοπό τους ένστικτα (κατά κάποιον τρόπο ουδετεροποιημένα- μετουσιωμένα) οδεύουν προς τους άνδρες και τους επενδύουν), ενώ το αισθησιακό-σεξουαλικό ρεύμα κατευθύνεται και επενδύει στις γυναίκες.  Είναι εξαιτίας αυτού του διχασμού που οι γυναίκες διαμαρτύρονται νομίζοντας ότι οι άνδρες τις θεωρούν πρωτίστως ως σεξουαλικά αντικείμενα.

Tα εμπόδια στην ενδοβολή του πατρικού πέους οδηγούν εν τέλει πολλούς άντρες να συμπεριφέρονται ως εάν να κατέχουν ένα γενετήσιο μόριο διαμέσου ενός (προϋπάρχοντος) υποκαταστάτου, του πρωκτικού σαδιστικού πέους[ii]. Ενώ οι γυναίκες λόγω της εξιδανίκευσης του πατέρα απωθούν και αντιεπενδύουν την πρωκτικότητά τους, οι άνδρες γυρεύουν να αμυνθούν ενάντια στα αιμομικτικά τους ένστικτα παλινδρομώντας και ενεργοποιώντας την πρωκτικότητά τους. Η τελευταία τους προστατεύει από την τήξη τους με τη μητέρα (παλινδρόμηση στο στοματικό στάδιο) και τους αγκυροβολεί γερά σε μια ψευδοαρρενωπότητα (διαστροφή).

Η συγγραφέας σημειώνει ότι στη διαστροφή το υποκείμενο παλινδρομεί στην πρωκτική σαδική φάση η οποία δεν αποτελεί παρά μια μίμηση μόνον ή μια παρωδία του γενετήσιου στερεώματος του πατέρα. Συνεχίζει διατείνοντας ότι η πρωκτική-σαδική φάση εμφανίζεται στην εξελικτική ιστορία του υποκειμένου ως ένα «πρόχειρο» (roughdraft), ή ένα «προκαταρτικό σκίτσο», μια προφόρμα της γεννετήσιας ζωής.

Αργότερα,  στη μεθύστερη ενήλικη ζωή, η καθήλωση στην  πρωκτικότητα μπορεί γίνεται  μια μίμηση, ένα κακέκτυπο  της ώριμης γενετήσιας σεξουαλικότητας. Ο Freud σημείωνε ότι το πρωκτικό-σαδικό στάδιο εμφανίζεται όχι μόνο ως ένας συγκεκριμένος τρόπος προοιδιπόδειας οργάνωσης, αλλά ως ένα είδος πρωτογενητικότητας ή ψευδογενητικότητας όπου τα αντικείμενα, οι ερωτογενείς ζώνες και οι ικανοποιήσεις είναι προσαρμοσμένα στους περιορισμούς του προεφηβικού παιδιού το οποίο κατέχει (ακόμα) το μικρό και μη γόνιμο/καρπερό πέος.

Κατά τον Freud, ο κοπρώδης φαλλός προδιαγράφει-προαναγγέλει το γενετήσιο (ώριμο) πέος. Η παραγωγή των κοπράνων αποτελεί ένα πρωτότυπο γέννησης σύμφωνα με την παιδική σεξουαλική θεωρία κατά την οποία τα μωρά γεννούνται δια της πρωκτικής οδού (από τον πρωκτό), ο δε καθημερινός αποχωρισμός των κοπράνων αποτελεί ένα πρωτότυπο του ευνουχισμού (πρωκτικός ευνουχισμός). Τέλος η πρωκτική απέκκριση αποτελεί τον πρόδρομο της γενετήσιας συνουσίας.

Κατά τη διάρκεια της ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης η πρωκτική-σαδική φάση εμφανίζεται ως μια κρίσιμη δοκιμασία του παιδιού προς την κατάκτηση της ενήλικης σεξουαλικότητας, ωστόσο είναι πολύ διαφορετικά  στην ενήλικη ζωή: κατά την ενηλικίωση  η κάθε απόπειρα αντικατάστασης-υποκατάστασης της γενετήσιας συνθήκης από το στάδιο που προηγείται (το πρωκτικό) είναι διαδικασία διαμέσου της οποίας χάνεται η πραγματικότητα και όπου ο πλανήτης των πιθήκων (των διαστροφικών) καταλαμβάνει τον κόσμο των ανθρώπων

Η συγγραφέας σημειώνει χαρακτηριστικά πως είναι στη διαστροφή όπου οι «βρωμοδουλειές» (monkeybusiness), φτάνουν στο απόγειό τους: αυτό είναι ένας ανδρικός πειρασμός ο οποίος εξαπλώνεται πέραν της διαστροφικής οργάνωσης. Η κατοχή ενός πρωκτικού-σαδικού (κοπρώδους) φαλλού, επιτρέπει τη διαφυγή-απόδραση από κάποιες συγκρούσεις σχετικές με την επώδυνη διαφορά μεταξύ μητέρας και παιδιού. Επιπροσθέτως το γεγονός ότι το μικρό και προεφηβικό πέος του παιδιού δεν είναι ικανό να ικανοποιήσει τη μητέρα κομίζει την επιθυμία κατοχής του μεγάλου και γόνιμου πέους του πατέρα, έτσι ώστε να ταυτιστεί μαζί του, μολονότι βέβαια αυτή η θέση ενέχει προβλήματα (ομοφυλοφιλικό άγχος).

Ωστόσο   αντί της ταύτισης με τον πατέρα, θα μπορούσε το αγόρι να εμφανίσει χαρακτηριστικά και αντικείμενα της πρωκτικής-σαδικής φάσης, όπως περιφρόνηση, αδιαφορία απέναντι στο αντικείμενο, δύναμη και ωμότητα, τα οποία προσδίδουν στον πολιτισμό μας τις πλέον μισητές πλευρές της όπως ψεύτικα εμβλήματα αρρενωπότητας, απρόσωπη γραφειοκρατία, βία, βασανιστήρια, ψευδώνυμες αξίες μιας κοινωνίας η οποία ενέχει μόνο ψευδεπίγραφα  στοιχεία της πατριαρχικής αυθεντίας και εξουσίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Chasseguet-Smirgel (1988). On transference love in the male: a special case. In “Sexuality and mind: the role of the father and the mother in the psyche”. KarnacBooks, London. p.p. 60-74.

Mπακιρτζόγλου Σ. (2003 έως σήμερα). Σημειώσεις του Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Επέκεινα-Ψυχαναλυτική Πράξη».

Schaeffer Jacquelline (2000).“L’enigme du refus du feminin” : ConférenceXIIeJournéeannuelle, Toulouse, “Sexualitéféminine”, 18 Mars.


[i]Η γνωστή σχάση, κατά Freud, του ερωτικού αντικειμένου του ανδρός σε γυναίκα πόρνη και σε Madonna, άμυνα στο αιμομικτικό άγχος: « δε μπορούν να αγαπούν τις γυναίκες που ποθούν και δε μπορούν να ποθούν τις γυναίκες που αγαπούν».

[ii]Στην πρωκτική φάση, ο προάγγελος του γενετήσιου πέους της φαλλικής και οιδιποδειακής φάσης είναι ο πρωκτικός κοπρώδης φαλλός (κοπρώδης μάζα).

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ