Σάββας Μπακιρτζόγλου | Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής
Για να λειτουργεί το οιδιπόδειο ψυχοσύμπλεγμα εν είδει τριαδικοποιημένης κανονιστικής λειτουργίας, τόσο στο βιολογικό παιδί όσο και στο υιοθετημένο, δεν είναι απαραίτητο η μητέρα επί του πραγματικού να συντροφεύεται, αρκεί μόνο να φέρει εντός της την επιθυμία για τον άλλο, να την μεταφέρει με κάποιο τρόπο σε κάποιον τρίτο πέρα έξω από το παιδί, και να την ικανοποιεί μαζί του έστω και φαντασιακά, αδιάφορο αν αυτός ο τρίτος- πατέρας είναι παρών ή απών. Βασική προϋπόθεση λοιπόν, είναι η μητέρα να αναγνωρίζει το έλλειμμα της (παραδοχή του ευνουχισμού της), έτσι ώστε, στη σχέση με το παιδί της να αναφέρεται συμβολικά στον «πατέρα», στον τρίτο, αντικείμενο επιθυμητό, ως υποσχόμενο να της καλύψει την έλλειψη.
Παρομοίως, η τριαδικότης της οικογένειας λειτουργεί όταν ο πατέρας είναι σε θέση να εκδηλώνει την επιθυμία του για την γυναίκα που είναι η μητέρα του παιδιού του.
Στην εξαιρετική βελγική ταινία των αδελφών Dardenne («Το παιδί με το ποδήλατο»), μια γυναίκα μόνη, η Σαμάνθα, παίρνει σε αναδοχή τον Cyril, ένα ιδρυματικό αγοράκι στην αρχόμενη εφηβεία που γυρεύει απεγνωσμένα την ελάχιστη έστω αποδοχή από τον βιολογικό πατέρα του. Παρά τις εξαιρετικά καλές προθέσεις της και την αρχικά θετική ανταπόκριση του παιδιού προς αυτήν την ίδια, οι αναταράξεις μεταξύ τους δεν άργησαν να φανούν, ως απόρροια των σοβαρών συμπεριφορικών προβλημάτων του Cyril. Η ελκυστική ανάδοχος βγαίνει με κάποιον άντρα και συχνά τα Σαββατοκύριακα τον φιλοξενεί στο σπίτι της μαζί με το αγόρι. Ωστόσο τα σοβαρά ξεσπάσματά του μικρού, οι επαναλαμβανόμενες φυγές και η παραβατικότητά του αρχίζουν προοδευτικά να διαβρώνουν τη σχέση του ζεύγους, όπως άλλωστε συχνά συμβαίνει και στην πραγματικότητα. Σε μια έκρυθμη στιγμή έντασης ανάμεσα στους τρείς ο άνδρας δηλώνει ότι δεν αντέχει άλλο οπότε ρωτάει ευθέως την ερωμένη του να απαντήσει με ποιόν θα επιλέξει να συνεχίσει: με αυτόν τον ίδιο ή με το παιδί; Η επιλογή της Σαμάνθας είναι απροκάλυπτα υπέρ του παιδιού. Ο σύντροφός της είναι σα να την ρωτούσε «θέλεις να κάνεις ένα παιδί μαζί μου ή να μείνεις με το θετό»; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Σαμάνθα κινείται σαφώς προς τον τρίτο, πηγαίνει στον άντρα, η επιθυμία της γι αυτόν παραμένει ζωντανή.
Ωστόσο τι είναι αυτό που την κάνει να παλινδρομεί και να επιλέγει το έτοιμο παιδί αντί να κάνει το δικό της μέσα από τα ίδια της τα της σπλάχνα; Τι την κάνει, ως γυναίκα να προτιμά την συνάντηση με ένα παιδί από την συνάντηση με έναν άντρα που θα της κάνει το παιδί;
Γίνεται έτσι κατανοητό πως η έννοια της μονογονεικότητας δεν καθορίζεται κατ’ ανάγκην από την πραγματικότητα της φυσικής απουσίας του άλλου γονιού. Πολύ περισσότερο, αφορά στην ψυχολογική συνθήκη όπου κάποιος αποκλείει και αφήνει απ’ έξω τον άλλο από το ψυχικό σενάριο απόκτησης ενός παιδιού στα πλαίσια μιας φαντασίας αυτογονιμοποίησης, όπως στον αρχαϊκό πλατωνικό μύθο, συνθήκη που παραπέμπει στη γέννηση του παιδιού πέραν της σεξουαλικής ένωσης δύο ανθρώπων, εκεί όπου δουλεύει η παντοδυναμία της αυτοερωτικής φαντασίωσης. Ο Gepetto, πατέρας του Pinocchio, ήταν μόνος και βαριόταν στο ξυλουργικό του εργαστήριο. Παρενθετικά, είναι γνωστό πως όταν οι άνθρωποι πλήττουν κάνουν παιδιά. Ο Gepetto λοιπόν, ήθελε πολύ να μοιραστεί τη ζωή του με κάποιον, να σπάσει τη μοναξιά του και να ζωντανέψει λιγάκι το εργαστήριό του. Έφτιαξε τότε μια μαριονέττα, τον Pinocchio, ονειρευόμενος να τον δει μια μέρα να γίνεται παιδί, επιθυμία που του ικανοποίησε η μαγική baguetta μιας νεράιδας. Οι δυό τους, ο Guepetto και Pinoccio, ζούσαν σαν πατέρας και γιός μόνο που, όπως φαινόταν, δεν τους έλλειπε ούτε η γυναίκα ούτε η μάνα. Ο πατέρας ονειρευόταν ένα παιδί, αλλά όχι μια γυναίκα, ή εν πάση περιπτώσει, έκανε μόνος το αγόρι. Ήθελε να είναι πατέρας αλλά δεν ήθελε να κάνει μια γυναίκα, μητέρα του παιδιού του. Ωστόσο το αγόρι ήταν διαβολεμένα ανώριμο, άτακτο και απείθαρχο και είχε τραγικό τέλος, άλλως ειπείν η μαγική baguetta της νεράιδας απέτυχε, όπως αποτυγχάνει παταγωδώς-και αυτό το έχουμε δει στην πράξη-η κάθε μαγική φαντασία αυτογονιμοποίησης, καθώς είναι υπερβατική ως προς τη λειτουργία μιας οικουμενικής νομοτέλειας που ορίζει το παιδί να προκύπτει μέσα από την αμοιβαία επιθυμία και ένωση ενός άνδρα με μια γυναίκα . Σχετικά με τον αρχαίο μύθο και την έννοια της ύβρεως, ο Πλάτων στο «Συμπόσιο» μας λέει ότι στην αρχή, τρία ήσαν τα γένη των ανθρώπων, το αρσενικό το θηλυκό και το ανδρόγυνο-το επονομαζόμενο «λοιπόν»- καμωμένο και από τα δύο μαζί, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει. Αυτά τα ανδρόγυνα όντα, αναπαράγονταν με αυτογονιμοποίηση και, ως πλήρως αυτόνομα, ήταν αλαζονικά, επηρμένα και υβριστικά προς τους θεούς.
Ο Δίας τότε μηχανεύτηκε τον τρόπο να τα αποδυναμώσει ακρωτηριάζοντάς τα, κόβοντας το καθένα στα δύο: διχοτόμησε τότε την ανθρώπινη φύση δημιουργώντας τα δύο μισά. Έκτοτε το πεπρωμένο του ευνουχισμένου ανθρώπου είναι να αναζητάει ο καθένας μόνος του αυτόν που του λείπει, το κάθε μισό να γυρεύει το άλλο του μισό, για να ξαναβρεί τη χαμένη ολοκλήρωση και την πληρότητά του.
Απόσπασμα από την εισήγηση «To ιδρυματικό παιδί και η ανάδοχη οικογένεια: η προοπτική μιας εύθραυστης συνάντησης». Ημερίδα της Εταιρείας Ανηλίκων Πειραιά με την θεματική: «Η εξελικτική διαδρομή του παιδιού από τη Φιλοξενία στην Οικογένεια: Πρόληψη, παρέμβαση και αντιμετώπιση των ψυχικών παθογενειών του παιδιού».
Σάββας Μπακιρτζόγλου, ψυχολόγος-ψυχαναλυτής, «Οι συμβολικοί γονείς και το θετό παιδί τους«Το παιδί με το ποδήλατο» 2011, των Jean-Pierre και LucDardene.
