Σάββας Μπακιρτζόγλου | Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής
Άνθρωποι σε ορισμένες περιπτώσεις περιθωριακοί, «μη έχοντας που τη κεφαλή κλίναι» συχνά αιτούνται της Κρατικής Πρόνοιας και καταλήγουν σε Ιδρυματικές Δομές όπου τους παρέχεται επ’ αόριστον στέγη, τροφή, νοσηλεία και μια πληθώρα συνοδευτικών υπηρεσιών. Συνήθως συμπυκνώνουν κοινά χαρακτηριστικά, επί εδάφους παθολογίας του ναρκισσισμού: είναι ασυμβίβαστοι, συγκρουσιακοί με το νόμο και όσους τον αναπαριστούν, παρορμητικοί, αυτο/ετεροκαταστροφικοί, βίαιοι, πρώην χρήστες ουσιών, αλκοολικοί, τζογαδόροι: «πονηροί και γόητες, πλανώντες και πλανόμενοι» (Άγιος Αυγουστίνος «Εξομολογήσεις»). Ενίοτε παραβατικοί, ωστόσο ελκυστικοί, καθώς από την μια κινητοποιούν τον στιγματισμό και τον εξοστρακισμό ενώ από την άλλη, σ’ ένα βαθύτερο επίπεδο, ενεργοποιούν μυστικές ταυτίσεις ως αρνητές των θεϊκών νόμων: έχουν καταστρέψει τον ίδιο το Θεό, συνεπώς γίνονται οι ίδιοι Θεοί (έννοια του απαγορευμένου αλλά ταυτόχρονα βαθύτατα επιθυμητού αντικειμένου).
Ως επί το πλείστον δεν είναι εδραίοι, αντιθέτως άγονται και φέρονται κατά το μοτίβο του homovagabundus, του περιπλανόμενου Ιουδαίου (οι ψυχές περιπλανώνται συνεχώς και ασκόπως μέσα στον ομηρικό ασφοδελλό λειμώνα), «φυγάδες θεόθεν και αλήτες» (έτσι συνέλαβε τη δική του μοίρα-αλλά και την πανανθρώπινη-ο Εμπεδοκλής). Το τοπίο προσιδιάζει στην περίπτωση των καταραμένων ποιητών (CharlesBeaudlaire, PaulVerlaine, ArthurRimbaud, Comte de Lautréamont).
Ακροβατούν στον απόηχο μιας ζωής την οποία ξόδεψαν διαρροϊκά, την ξεπούλησαν ως επιμηθείς, και την έκαψαν στη φωτιά των ασυγκράτητων παθών τους, θυσιάζοντας τις δυνατότητες του εαυτού υπό την πίεση επαναληπτικών εκφορτίσεων (αχαλίνωτη σεξουαλικότητα και βία).Στις ατομικές διαδρομές είναι οι μηχανισμοί αποτυχίας που είχαν το πάνω χέρι ώστε να γίνεται λόγος για μια «αρνητικοποίηση» της ζωής τους (ενόρμηση του θανάτου κατά Freud 1920). Ως μόνιμοι θιασώτες της «αρχής της ευχαρίστησης» (Freud), παρασύρθηκαν από τον στρόβιλο των σαρκικών ηδονών και των αισθησιακών απολαύσεων, τη θηριωδία και την έλξη του κακού, αποκήρυξαν τους περιορισμούς της εξωτερικής πραγματικότητας ζώντας στις παρυφές του κοινωνικού ιστού. Διανοητές όπως ο Αυγουστίνος προσδίδουν νόημα στα λόγια του Αγαμέμνονα (ομηρικό έπος): «Ας φύγουμε για τη δική μας χώρα». Η ψυχή πρέπει να φύγει από την ομορφιά των αισθήσεων και την πλανεύτρα Κίρκη και να επιστρέψει στη δική της χώρα.
Συνομιλώ υποστηρικτικά εδώ και πολλά χρόνια με ένα χαρισματικό ιδρυματικό περιθαλπόμενο, πρώην δεινό χρήστη όλων των ψυχοτρόπων ουσιών, που μεταδίδει σε ποιόν βαθμό του ασκούσε απαράμιλλη έλξη οτιδήποτε ήταν απαγορευμένο. Στον πρότερο βίο του θα ανήκε μάλλον στην κατηγορία αυτών που λένε ότι λίγο τους νοιάζει να χάσουν το παιχνίδι της ζωής. Εκ φύσεως καλλιτεχνικός και πολυτάλαντος, μας παραδίδει αβίαστα τον τρόπο που μετέτρεψε ολομόναχος την ακουστική του κιθάρα σε ηλεκτρική. Αληθινά έργα μεγάλης τέχνης, τόσο η κιθάρα όσο και η φόρμα της εκφοράς του λόγου του… Στο ενδιαίτημά του δεσπόζει μια προσωπογραφία αυτού του ιδίου από το παρελθόν, η λάμψη της οποίας θα επισκίαζε ευχερώς πολλούς μοναδικούς αστέρες του διεθνούς ρεπερτορίου. Επί δεκαπέντε και πλέον χρόνια είναι ψυχοκινητικά «ακρωτηριασμένος» λόγω κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων (μετωπιαίο σύνδρομο), μετά από τροχαίο ατύχημα. Μοιάζει ασυνείδητα να οργάνωσε και να σκηνοθέτησε την συμμετοχή του στο μοιραίο συμβάν προκειμένου να σταματήσει μια ξέφρενη τροχιά, ακόμα και αν το τίμημα το οποίο κλήθηκε να καταβάλει στο ισοζύγιο της ζωής ήταν βαρύτατο. Αφορά στη θυσία του μέρους για να σωθεί το όλον, καθώς ο οργανισμός του «προσέφερε» την σωματική του ακεραιότητα για να περιφρουρηθούν η ψυχική και η βιολογική συνέχεια της ζωής.
Ένας άλλος, πρώην μαστροπός στην Τρούμπα της δεκαετίας του 60, αυτοαποκαλείται ο «αμαρτωλότερος άνθρωπος» αν και μάλλον υπερβάλλει. Μέσω της αφήγησης συγκροτεί τον ψυχικό του κόσμο, ανασυντάσσει αυτό που ήταν σκόρπιο, το ιδιωτικό μετασχηματίζεται σε δημόσιο η μνημόνευση των περιστατικών της ζωής του αποτελεί μέρος της θεραπείας του. Σε ένα τρίτο πλάνο, η αβάσταχτη γοητεία και τα κατορθώματα του παρελθόντος ενός τέως ζιγκολό με το προσωνύμιο «πρίγκιπας» θα έκαναν τον RichardGere στην ταινία “American Gigolo” να δαγκώνεται από τη ζήλεια του…
Σχεδόν όλους τους διχάζει ένα βαθύτατο και ανήκεστο ρήγμα από τους οικογενειακούς δεσμούς: άνδρες αλλά και γυναίκες που έχουν να δουν τα παιδιά τους δεκαετίες ολόκληρες, όπου οι μεν σχεδόν αγνοούν την ύπαρξη των δε κ.ο.κ
Το ίδρυμα στο οποίο διαβιώνουν, επιτελεί μια λειτουργία μητρική και επανορθωτική, εντούτοις αφομοιώνεται συστηματικά ως η «κακιά μαμά» και ως εκ τούτου απορρίπτεται ( Βalier 1980). Έτσι, το ζητούμενο είναι ο μετασχηματισμός της Δομής εντός τους (ενδοψυχικά), σε μια εμπεριέχουσα και εναγκαλίζουσα τοπογραφία με προεξάρχουσα την αλεξιερεθιστική λειτουργία που μοιάζει να τους έλλειψε παιδιόθεν.
Παραθέτουμε ένα ενδιαφέρον εύρημα. Η ιδρυματική ζωή αποτελεί για πολλούς εκ των περιθαλπομένων μάλλον μια ασυνείδητη επιλογή παρά αναγκαστική κατάληξη, είτε εν είδει εσωτερικής διαδικασίας επανόρθωσης της πρότερης «αμαρτωλής» τους ζωής (ίδρυμα=κάθειρξη, έκτιση ποινής) είτε /και εν είδει έσχατης αλεξιερεθιστικής προστασίας (ίδρυμα=κέλυφος) από την τραυματική αναστάτωση που τους προξενεί τόσο η διεγερσιμότητα του εξωτερικού κόσμου όσο και η αχαλίνωτη ενορμητικότητά τους (εγώ αδύναμο και ελλειμματικό στη διαχείριση των εντάσεων). Οι αποκαταστασιακές διαδρομές ζωής κάποιων περιθαλπομένων ώστε να εξιλεωθούν για τις «αμαρτίες» του παρελθόντος, συμπίπτουν με το αρχαιοπρεπές τρίπτυχο Ύβρις-Άτη-Νέμασις. Σε ορισμένες περιπτώσεις προσιδιάζουν στα φαινόμενα «αγιοποίησης» τα οποία αφορούν στη μεταστροφή προς φωτεινές επιλογές ζωής. Τότε μπορούν να γίνονται «ποιμένες και ιεροκήρυκες» όπως ο Άγιος Αυγουστίνος ο οποίος από ακόλαστος μεταμορφώθηκε σ’ έναν οξυδερκή ερευνητή της ανθρώπινης ψυχής και ανατόμο της αδυναμίας επιχειρώντας μια ψυχολογική ανάλυση του αμαρτήματος. Αυτός που άλλοτε ήταν «ερωτευμένος με τον έρωτα» θα παραμείνει ένας έξαλλα ερωτικός άνθρωπος ως προς το πάθος με το οποίο μεταλαμπαδεύει την αγάπη του για το Θεό. Τα φαινόμενα μεταστροφής σχετίζονται άμεσα με την μυστική εμπειρία: ο άνθρωπος πλησιάζει τον Θεό, γίνεται όμοιος με τον Θεό, θεοποιείται. Πρόκειται για μια ιδέα «επιστροφής» (Αμπατζοπούλου Φ. 1997).
