Σάββας Μπακιρτζόγλου | Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής
Ήταν το 1987 όπου η AliceMiller εισήγαγε την έννοια της «δηλητηριώδους διαπαιδαγώγησης» των παιδιών που επισυμβαίνει εντός κακοποιητικών συνθηκών κατά τις οποίες προεξάρχει η βία και ο άκαμπτος αυταρχισμός ενώ ζητιέται από αυτά να συμπιέζουν τις αγωνίες και συγκινήσεις τους. Σε αυτό το μοντέλο, στο όνομα «παιδαγωγικών σκοπών», τα παιδιά δεν έχουν δικαίωμα να παραπονιούνται, αυτά ευθύνονται για το θυμό των άλλων, οι μεγάλοι καθορίζουν με θεϊκό τρόπο τι είναι σωστό και τι λάθος, η ελεύθερη βούλησή των μικρών πρέπει να «τσακίζεται» όσο το δυνατόν πρωιμότερα, ιδού μερικές μόνο από της απαιτήσεις μιας ολόκληρης «ιδεολογίας» αγωγής η οποία συνολικά αποσκοπεί στην καταστολή της ζωτικότητάς τους. Εδώ, μεταξύ πολλών άλλων, μπορεί να σοβεί και η ανεπάρκεια της μαμάς να χωράει τις εντάσεις του παιδιού και να τις διευθετεί οπότε καταλήγει να επιβάλλει μια σιωπή στην εκφραστικότητά του.
Υπό αυτό το καθεστώς, μοιραία το παιδί μπορεί να φιμώνεται ψυχικά, αρνητικοποιώντας τον αυθορμητισμό του. Αποκόπτεται από τις ενορμητικές του πηγές, χάνει τη λιβιδινική του τροφοδοσία, την ατομικότητα και την ιδιαιτερότητά του και συμμορφώνεται υπηρετώντας την υπερπροσαρμογή του στο ομαδικό, στις κοινωνικές νόρμες και αξίες («αγελαίες» ψυχικές κινήσεις), κατακλυζόμενο ταυτόχρονα από εσωτερικές καταιγίδες μίσους, οργής και εντάσεων που στρέφονται σε υποκατάστατα πρόσωπα ή εναντίον του ίδιου του οργανισμού του. Στην πλοκή της ταινίας “Dead’sPoetsSociety” (1989), o αυτοχειριασμός του χαρισματικού και καλλιτεχνικών προθέσεων εφήβου υπό την ψυχοπίεση δαμόκλειων γονικών επιταγών, συμπυκνώνει τα ερεβώδη νοήματα μιας αυτοκαταστροφικής διαδρομής ζωής (ενόρμηση του θανάτου κατά Freud 1920), ως αποτέλεσμα της αδυναμίας του νέου να εχθρεύεται τον εξωτερικό κόσμο (στροφή εναντίον εαυτού).
Πρόκειται για παιδιά που «θυσιάζονται», στο όνομα μίας «ιδεολογίας» η οποία τους επιβάλλεται «για το καλό τους», και την οποία εσωτερικεύουν με συνέπεια, σε έναν μεθύστερο χρόνο, ως ενήλικες, εύκολα να γίνονται θύματα μίας άλλης ιδεολογίας την οποία άκριτα υπηρετούν, αφοσιώνονται ολοκληρωτικά σ’ αυτήν και, υποταγμένα αλογόκριτα στο «Ιδεώδες» της, φτάνουν-αν τελικά δεν στρέψουν την οργή κατά του ίδιου του οργανισμού τους- να επιτελούν τα στυγερότερα ανοσιουργήματα εναντίον της ανθρωπότητας, ακριβώς όπως οι γονείς τους κάποτε εγκλημάτησαν εις βάρος τους στο όνομα της δικής τους δηλητηριώδους «ιδεολογίας» και ιδανικών. Η προβληματική του ναζισμού, της τρομοκρατίας, η αύξηση κοινωνικών εκτροπών ρατσιστικού και φυλετικού τύπου μας επιδαψιλεύουν με πληθώρα ζοφερών παραδειγμάτων.
Στην περίπτωση του Γ’ Ράιχ, και άλλων αυταρχικών ηγετοκεντρικών καθεστώτων σημειώνονται στα μέλη της ανθρώπινης ομάδας φαινόμενα μείωσης των υπερεγωτικών δομών –άμβλυνση της κριτικής σκέψης, της διάκρισης του καλού από το κακό- προς όφελος μιας γιγάντωσης της εξιδανίκευσης. Η κατοχή του ιδεώδους εκχωρείται στον αρχηγό της ομάδας, ο οποίος ακολουθείται τυφλά και στις πλέον σκληρές και παράλογες επιλογές του. Τότε μπορεί να εκτελούνται εντολές για τον αφανισμό των λαών χωρίς αιδώ, διότι δεν υπάρχει συναισθηματική διακίνηση αλλά μόνο εξυπηρέτηση ιδανικών, τοπίο η ωμότητα του οποίου εξυφαίνεται με αριστοτεχνικό τρόπο στην ταινία “The Good Shepard” (2006). Στο εξωτερικό επίπεδο του πρωταγωνιστή όλα λειτουργούν σωστά, στον εσωτερικό τομέα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά, εντός του φαίνεται να μη διακινούνται αισθήματα, ο ιερός σκοπός είναι υπεράνω όλων , ο διχασμός κυριαρχεί, η γυναίκα που αγαπά έχει αποκλειστεί, η σύζυγός του δεν τον ενδιαφέρει. Ο Έντουαρντ έχει δώσει την ψυχή του υπέρ των «προβάτων» (μυστικές υπηρεσίες της CIA) και την έχει χάσει, η φονική επιθυμία επιστρέφει σε πρώτο πλάνο (Εμμανουηλίδης 2007).
Παρομοίως στην εφηβεία, η υπερτροφική εξιδανίκευση που αποτελεί συχνό φαινόμενο μπορεί να οδηγήσει στην καταφυγή σε μικρές ομάδες ομηλίκων. Αυτές οι παρέες είναι ικανές, εν όψει συγκεκριμένων ιδεωδών ή προκαταλήψων, να οδηγηθούν σε βίαιες ενέργειες (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα), εκφορτιστικές από τη μια και τονωτικές της ταυτότητας από την άλλη, μιας ταυτότητας όμως όπου υπερισχύει ένας ασταθής ναρκισσικός πληθωρισμός.
