Σάββας Μπακιρτζόγλου | Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής
Μοιάζει διφορούμενη η αξία της ανάπτυξης του πολιτισμού στο φροϋδικό έργο («O πολιτισμός πηγή δυσφορίας, 1930), καθώς ενώ αυτός συνυφαίνεται με μια ευεργετική κίνηση «ανύψωσης» προς το ιδεώδες διαμέσου της μετουσίωσης των επιθετικών και σεξουαλικών ενορμήσεων (ουδετεροποίηση κατά Ηartmann) ταυτόχρονα αφαιρεί από την σεξουαλικότητα ένα μεγάλο μέρος της ψυχικής της ενέργειας (απομάκρυνση από τις πρωτογενείς ευχαριστήσεις) την οποίαν καταναλώνει για υψηλούς σκοπούς κατά το «άνω θρώσκω».
Η μετουσίωση συνιστά προσπάθεια του Εγώ να αντιμετωπιστούν οι διεγέρσεις του, ωστόσο μπορεί ενίοτε να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, μια επίταση των εσωτερικών καταιγίδων του, όταν το υποκείμενο υποδουλώνεται και συμμορφώνεται στα κατεστημένα ιδεώδη του ηθικά ή πολιτιστικά, και αποκόπτεται από τις ενορμήσεις του (καταστολή). Από τη μια η μετουσίωση αποτελεί την εγγύηση του κοινωνικού δεσμού και προωθεί τον πολιτισμό από την άλλη όμως μπορεί να καθίσταται μια επικίνδυνη απαίτηση, μια συγκράτηση, όταν ερείδεται πρωτίστως στο Ιδεώδες του Εγώ και κατατείνει προς «αγελαίες» ψυχικές κινήσεις.
Στο μέτρο κατά το οποίο ο πολιτισμός προσιδιάζει τρόπον τινά με την γονική εμπεριέχουσα λειτουργία εγκαθιστώντας την τάξη (δημιουργία τους κανονισμών που μας βοηθούν να ξεχωρίζουμε το επικίνδυνο, το επιθετικό, το βλαβερό κ.λ.π ), η απαρτίωσή του στο υποκείμενο είναι συνάρτηση της δυνατότητας εσωτερίκευσης της κουλτούρας κατ’ αναλογίαν με την ενδοβολή του γονεικού ζεύγους. Όταν η αναπαράσταση του τελευταίου δεν είναι αρκετά καλή λόγω του ναρκισσισμού των γονιών, το άτομο θα δυσκολεύεται να εσωτερικεύει τις πολιτισμικές συνιστώσες.
Οι Jung και Nietzsche ασκούν δριμύτατη κριτική στην έπαρση του επιστημονικού πολιτισμού ο οποίος επιμένει να θεωρεί εαυτόν υπεράνω κάθε υποψίας. Ο άνθρωπος, έγινε σκλάβος της εξέλιξης και της προόδου που απειλούν τη ζωή του, εσωτερική και εξωτερική. Φαίνεται πως είναι οι πηγές του ανικανοποίητου και του κακού οι οποίες κάνουν τον άνθρωπο να ζει στο μέλλον και στην επιρροή του καινούργιου έτσι ώστε να χάνει τις «συντεταγμένες» του. Πολύ αργότερα ο UmbertoEco θα συναντούσε πνευματικά τον Jung σημειώνοντας πως η «μαγικότητα» του ενεστώτος παντοδύναμου τεχνολογικού πολιτισμού (πες το κι έγινε… ) δεν συνιστά παρά παλινδρόμηση στον Μεσαίωνα, στην προγενετήσια παντοδύναμη παιδική ηλικία, με την επικράτηση της μαγείας, το κυνήγι των μαγισσών κ.λ.π. Παρομοίως ο Lacan σημείωνε πως η θρησκεία και η επιστήμη δεν είναι ασύμβατες καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επιστήμη μπορεί επίσης να μετατραπεί σε θρησκεία, από την στιγμή που η τελευταία καταλήγει να γεννά ακλόνητες πεποιθήσεις.
